يقين، مراتبي دارد. يقين مثل نور است. همين طور كه نور مراتب دارد. يك لامپ بيست شمعي و يك لامپ هزار شمعي يا بيشتر است. يقين هم مثل نور است. وقتي تابيد در دل، گاهي دل را روشن مي‌كند. اما نظير لامپ صد شمعي كه يك اطاق را روشن مي‌كند. گاهي هم به يك مرتبه‌اي مي‌رسد ـ نظير يك لامپ هزار شمعي كه در يك اطاق روشن بشود ـ فضاي دل را خيلي روشن مي‌كند. لذا يقين به گفته فلاسفه، ذات تشكيك است يعني مراتب دارد؛ همه ی مراتبش خوب است. مرتبه‌اي كه فعلاً در نظر ماست مرتبه ی اول است. اما معلوم است هر چه بالا رود بهتر.

علما

ي علم اخلاق يقين را سه مرتبه دانسته‌اند:

علم اليقين؛ عين اليقين؛ حق اليقين؛ و معلوم است هر كدام از اين سه قسم خود مراتب دارد. كه الآن مورد بحث ما نيست. مرتبه ی اول يقين، انسان را از گناه باز مي‌دارد. او را به انجام واجبات وامي‌دارد. نماز اول وقت او و روزه ی او بجاست. اجتناب از گناه بجاست؛ و بالاخره به طور خودكار، به طور ناخودآگاه، اهميّت به واجبات مي‌دهد؛ اجتناب از گناه مي‌كند. اين مرتبه ی اول يقين كه همان مرتبه ی اول ايمان عاطفي است. در مرتبه ی بعدش به مستحبّات و مكروهات نيز اهميّت مي‌دهد. شبهات را به جا نمي‌آورد. اگر در چيزي شك كرد كه آيا چنين است يا نه، نمي‌كند. به طور مسلّم شايعه در زبان او نيست. حرفهاي بدون استدلال نيست. اگر مي‌گويد با استدلال مي‌گويد. و اگر مي‌شنود با استدلال مي‌شنود؛ و بالاخره هر چه كه شبهه است در زبان او نيست. در قسم سوم كم‌كم مي‌رسد به يك مقامي كه مي‌تواند ادّعا بكند اگر دنيا يك طرف و گناه يك طرف، من گناه را انجام نمي‌دهم و به دنيا پشت پا مي‌زنم. همان جمله‌اي كه اميرالمؤمنين(ع) در نهج‌البلاغه دارد. اين جمله فقط مال آن حضرت نيست. شيعيان علي(ع) اگر يقينشان به مرتبه ی عالي رسيده باشد، اگر يقينشان لااقل به مرتبه ی عين‌اليقين رسيده باشد، مي‌توانند اين ادّعا را بكنند.

اميرالمؤمنين (ع) مي‌فرمايد:

«وَاللهِ لَوْ اُعْطيتُ الْاَقاليمَ السَّبْعَةَ بِما تَحْتَ اَفْلاكِها عَلي اَنْ اَعْصِيَ اللهَ في نَمْلَةٍ اَسْلُبُها جِلْبَ شَعيرَةٍ ما فَعَلْتُهُ»[1]

مي‌فرمايد: به خدا قسم، اگر عالم هستي را به من بدهند و بگويند گناه بكن؛ آن هم گناه كوچك؛ كه پوسته ی جو را بدون جهت از دهن مورچه بگير؛ اين كار را نمي‌كنم. اين جمله ی حضرت به دليل عصمتش نيست. براي مقام امامتش نيست. و به آن حضرت يا ساير ائمه يا پيغمبر اكرم(ص) امثال اينها اختصاص ندارد. اين جمله سرمشق است براي ما. يعني بايد شما ايمانتان به مقام بالا برسد. بايد كار بكنيد تا ايمان شما، نورِ دل شما، شما را به مقامي بلند برساند كه اگر همه ی دنيا را به شما بدهند براي اينكه شما يك گناه كنيد. يقين داشته باشيد نمي‌كنيد. نيروي كنترل كننده مي‌تواند به اين اندازه قوي باشد. از نظر تاريخ و تجربه براي ما اثبات شده است. در تاريخ خوانده‌ايم و از بزرگان ديده‌ايم كه حاضرند تمام دنيا را فدا كنند براي خاطر اينكه دو ركعت نماز از آنها از بين نرود.

پي نوشت ها:

[1]. نهج‌البلاغه (فيض الاسلام)، خطبه ی 215.